Jeśli byłeś kiedyś na planie zdjęciowym lub nawet widziałeś jakieś making-of’y w internecie to z pewnością zauważyłeś ogrom ludzi, krzątających się w te i wewte. Może się wydawać, że jest to przerost formy nad treścią, przecież stawiasz aktora, przed nim kamerę, od biedy niech będzie jakiś reżyser, ewentualnie jeszcze pan z mikrofonem na patyku i mamy film!
No niezupełnie…
Praktycznie wszystko co widzisz w kadrze, w szczególności mam tu na względzie filmy fabularne i reklamy (w serialach, szczególnie tych niższych lotów oraz filmach semi-amatorskich jest trochę inaczej) jest pieczołowicie zaplanowane w najdrobniejszym detalu. Jeśli wydaje Ci się, że jakikolwiek przedmiot, napis na murze, jakikolwiek kolor jakiegokolwiek ubrania, jest choć w 1% przypadkowy – mylisz się.
Reżyser z podległą mu „armią” dba o każdy szczegół, a ja postaram się się przybliżyć Ci dziś tejże „armii” skład, w najprostszy możliwy sposób, nie wchodząc w techniczne zawiłości. Jest to wersja uproszczona i nie powinna być stosowana przez producentów filmowych jako źródło informacji, w szczególności dotyczących relacji czy stosunków prawnych pomiędzy poszczególnymi członkami ekipy. Należy pamiętać, że zawsze to umowa reguluje ostatecznie dokładne prawa i obowiązki. Producentom filmowym i tym bardziej dociekliwym polecam poszperać na stronie Krajowej Izby Producentów Audiowizualnych która była dla mnie nieocenioną pomocą przy tworzeniu tego artykułu.
Wykorzystaj potencjał filmu reklamowego!
Warto zacząć od tego, że na planie zdjęciowym wyróżniamy poszczególne piony, czyli zespoły zajmujące się konkretnymi zagadnieniami, oto podstawowe z nich:
-
reżyserski,
-
produkcyjny,
-
operatorski (w jego skład wchodzi również pion oświetleniowy oraz grip, których tutaj nie wyróżniłem jako osobnych)
-
scenograficzny,
-
charakteryzatorski,
-
kostiumowy,
-
dźwiękowy.
Tak jak na planie najważniejszą i najbardziej odpowiedzialną osobą jest Reżyser, tak i ja zobowiązany jestem zacząć ten felieton właśnie od niego.
Pion reżyserski
Reżyser – jeśli wrócimy do terminologii wojskowej to będzie on oczywiście generałem, osobą odpowiedzialną za całokształt dzieła filmowego. Jeśli film jest arcydziełem, to właśnie na niego spada najwięcej pochwał, podobnie w drugą stronę, za wielkie, kinowe niewypały obwinia się zawsze reżysera. Zresztą w większości słusznie.
Wszyscy pewnie wiedzą, że to reżyser udziela wskazówek aktorom, ale za co jeszcze odpowiedzialny jest na planie zdjęciowym? Na podstawie zaakceptowanego wcześniej scenariusza, reżyser kieruje pracami artystyczno-twórczymi grupy zdjęciowej, ściśle współpracuje z Operatorem obrazu, Kierownikiem produkcji i Scenografem, których to wspólnie z Reżyserem uznaje się za twórców filmu (o tej współpracy trochę szerzej w dalszej części artykułu).
To Reżyser, przy współpracy z Producentem, pracuje nad kształtem zarówno obsady ekipy filmowej jak również oczywiście obsady aktorskiej. Reżyser prowadzi bieżącą kontrolę ilości nakręconego materiału i ocenia jego przydatność, decyduje tym samym również o ilości dubli. Jeśli ostatecznie okaże się, że brakuje udanego dubla – jest to wina Reżysera. Jest to o tyle ciężka sytuacja, że nie może on sobie dowolnie kręcić dubli w nieskończoność, gdyż jak każdą inną osobę na planie zdjęciowym, obowiązuje go harmonogram i budżet produkcyjny. Po zakończeniu okresu zdjęciowego, wspólnie z Operatorem obrazu, tworzy koncepcję obróbki wizualnej obrazu a następnie nadzoruje i akceptuje prace Montażysty, Kolorysty, udźwiękowienie itd. Można powiedzieć, że jego praca kończy się w momencie emisji filmu (choć to też niekoniecznie, należy pamiętać jeszcze o promocji!).
Drugi reżyser – bezpośredni, najbliższy współpracownik Reżysera, jest niejako jego prawą ręką i wykonawcą artystycznych założeń. Koordynuje polecenia Reżysera w stosunku reszty ekipy. Podobnie jak Reżyser, musi być szczegółowo zaznajomiony ze scenariuszem i założeniami produkcyjnymi filmu. Nadzoruje kompletność przygotowań do poszczególnych scen, przeprowadza na zlecenie Reżysera próby aktorskie, sprawdza gotowość aktorów. Na polecenie Reżysera udziela wskazówek aktorskich np. aktorom drugiego planu.
Asystent reżysera – pełni zadania pomocnicze w stosunku do dwóch powyższych, musi również jak oni, znać doskonale scenariusz i tematykę filmu. Za zgodą i na polecenie Reżysera, może pełnić obowiązki Drugiego reżysera w czasie jego nieobecności.
Sekretarka planu (Script) – jest bezpośrednim współpracownikiem reżysera, jej podstawowym zadaniem jest pilnowanie tzw. ciągłości inscenizacyjnej w celu zachowania ciągłości montażowej, czyli kontynuacji. W prostych słowach – kiedy aktor pali papierosa, dba o to aby jego długość zgadzała się między poszczególnymi ujęciami. Podobnie z elementami garderoby czy biżuterią, mając w szczególności na uwadze fakt, że sceny, które w filmie występują bezpośrednio koło siebie, mogą być w rzeczywistości kręcone na przestrzeni kilku miesięcy, jest to bardzo istotna funkcja. Sekretarka planu sporządza szczegółową dokumentację realizowanych zdjęć, prowadząc własne notatki oraz ewentualnie fotografując scenę.
Klapser – jak nazwa wskazuje, jest to osoba odpowiedzialna za klaps filmowy, na którym zapisane są istotne dla montażysty informacje. Tę funkcję, na mniej skomplikowanych planach zdjęciowych, często pełni Sekretarka planu.
Fot. Rafał Komorowski
Pion produkcyjny
Warto na wstępie wyjaśnić, dlaczego w pionie produkcyjnym brakuje Producenta. Otóż Producent nie jest, przynajmniej wg polskiej nomenklatury, częścią ekipy filmowej. Nie jest to osoba niezbędna na planie zdjęciowym, a jego prawą ręką w trakcie zdjęć jest:
Kierownik produkcji – jest głównym organizatorem procesu produkcji filmu, odpowiada za stworzenie optymalnych warunków do stworzenia wybitnego dzieła sztuki, jednocześnie trzymając się sztywno ram harmonogramu oraz budżetu. Nietrudno się domyślić, że jest to piekielnie trudne zadanie i trzeba do tego zawodu być po prostu twardym. Jest bezpośrednim przełożonym reszty swojego pionu produkcyjnego. W większości sytuacji jest obecny na każdym etapie tworzenia filmu, począwszy od pozyskiwania środków, dobór obsady, lokacji, przez plan zdjęciowy, na postprodukcji i dalszej promocji kończąc. Musi doskonale znać scenariusz i tematykę filmu, co więcej musi ten scenariusz opracować pod wieloma różnymi względami, gdyż jest on odpowiedzialny za uzyskanie wszystkich niezbędnych zgód, nabycie dodatkowych praw, ale także przygotowanie kosztorysu, harmonogramu i innej dokumentacji produkcyjnej. Organizuje i nadzoruje bieżące prace, aby zapewnić ciągłość zdjęć i wyeliminować ewentualne problemy. W razie potrzeby modyfikuje harmonogram, uwzględniając nieprzewidziane sytuacje prawne, pogodowe itd.
Kierownik planu – podlega bezpośrednio Kierownikowi produkcji, koordynuje działania personelu na planie zdjęciowym, jego zadaniem jest maksymalne usprawnienie pracy poszczególnych pionów. O ile Kierownik produkcji jest za większość rzeczy odpowiedzialny w kwestiach organizacyjnych, o tyle Kierownik planu jest czymś w rodzaju organu wykonawczego. Zwykle pojawia się na planie zdjęciowym jako jeden pierwszych, nadzoruje kompletność sprzętu i ekipy, współpracuje z służbami porządkowymi (w razie takiej potrzeby), zapewnia zabezpieczenie planu zdjęciowego a także miejsca postojowe, miejsce dla barobusu, ustala możliwości ustawienia oświetlenia. Kiedy scena jest gotowa do zdjęć, zgłasza ten fakt reżyserowi. Dba o zapewnienie ciągłości zdjęć, zgodność z harmonogramem i założonym budżetem.
Pion operatorski
Operator obrazu, zwany również Reżyserem obrazu, Autorem zdjęć lub z angielskiego DoP lub DP – jest głównym obok Reżysera, współtwórcą filmu. Jest on odpowiedzialny za artystyczną jak i techniczną jakość zdjęć a także za spójność wizualną, zgodnie z ustalonym wspólnie z Reżyserem, kierunkiem. Musi doskonale znać scenariusz i temat filmu a także, jeśli takowy jest, znać storyboard/shootingboard i według niego pracować. Zwykle jest obecny już na etapie przygotowań do filmu, gdzie współuczestniczy w wyborze lokacji, które analizuje pod kątem możliwości ustawienia kamery, oświetlenia, planuje kadr kamery i jej ruch, decyduje tym samym o sposobie realizacji każdej sceny. Na planie zdjęciowym jest bezpośrednim przełożonym Operatora kamery, Asystentów, Mistrza oświetlenia. Kontroluje na bieżąco ilość materiału i ocenia jego przydatność. Doradza Reżyserowi w podejmowaniu decyzji, może wnioskować o tzw. dubel techniczny, jeśli uzna że kamera nie została poprowadzona należycie. W zakresie oświetlenia, przyjmuje od Reżysera wskazówki dotyczące klimatu danej sceny, jego zadaniem jest znalezienie odpowiednich możliwości technicznych do jego osiągnięcia, w tym zakresie współpracuje bezpośrednio z Mistrzem oświetlenia.
Asystent operatora obrazu – to najbliższy współpracownik Operatora obrazu, a na planie zdjęciowym – Operatora kamery. Jego zadaniem jest opieka nad sprzętem i dbanie o jego prawidłowy stan, czystość itd. Jest odpowiedzialny za instalowanie odpowiedniej optyki i ustawianie parametrów kamery, zgodnie z poleceniem Operatora. Osobiście pobiera cały sprzęt zdjęciowy i jest za niego odpowiedzialny. Jeśli kamera jest wyposażona w system prowadzenia ostrości, czyli follow focus, to Asystent jest odpowiedzialny za prowadzenie ostrości w trakcie ujęcia. Dokładnie opisuje i opiekuje się nagranymi nośnikami każdego dnia zdjęciowego i jest odpowiedzialny za ich przekazanie do dalszej obróbki.
Operator kamery, zwany także Szwenkierem – jego głównym zadaniem jest obsługa kamery, jej prowadzenie, kompozycja kadru filmowego w trakcie realizacji ujęcia. Jego bezpośrednim przełożonym jest Operator obrazu, który przedstawia mu swoje zamierzenia w sferze koncepcyjnej i artystycznej, wspólnie ustalają wówczas wszelkie zagadnienia techniczne konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu. A tych zagadnień technicznych może być wiele, bo kamerę można umieścić na wózku, kranie, podnośniku, w powietrzu, na samochodzie a nawet pod wodą! Na etapie preprodukcyjnym Operator kamery uczestniczy w dokumentacji obiektów zdjęciowych, gdzie wspólnie z Operatorem obrazu ustala konkretne rozwiązania techniczne.
Mistrz oświetlenia – jest najbliższym współpracownikiem Operatora obrazu do wykonywania zadań związanych ze światłem, pełni funkcje kierownicze w stosunku do Oświetlaczy. Odpowiada osobiście za stan i sprawność urządzeń oświetleniowych, gwarantuje sprawność i bezpieczeństwo w kontekście podłączenia oświetlenia do wybranych gniazd elektrycznych. W okresie zdjęciowym odpowiada za realizację zamierzeń artystycznych Operatora obrazu i odpowiednią konfigurację zestawu oświetleniowego, a także za jego późniejszy demontaż. Współpracując z Kierownikiem produkcji, gwarantuje terminową dostawę i kompletność sprzętu oświetleniowego, w którego skład prócz lamp wchodzą również różnego rodzaju modyfikatory, okablowanie, agregaty itd. Prowadzi bieżącą konserwację sprzętu a na polecenie Operatora obrazu dobiera dodatkowe urządzenia. Mistrz oświetlenia odpowiada za zabezpieczenie instalacji oświetleniowej w sposób zgodny z przepisami BHP, tym samym jest on odpowiedzialny za bezpieczeństwo wszystkich osób na planie zdjęciowym.
Oświetlacz – pracuje pod nadzorem Operatora obrazu, a bezpośrednio podlega Mistrzowi oświetlenia. Pobiera i zdaje sprzęt, wykonuje prace rozładunkowe i wyładunkowe. Dba o stałe utrzymanie sprzętu zdjęciowego w pełnej sprawności technicznej oraz o uzupełnianie zapasów materiałów oświetleniowych. Musi mieć uprawnienia elektryczne, ponieważ jest współodpowiedzialny za zabezpieczenie instalacji oświetleniowej a więc za bezpieczeństwo wszystkich osób na planie.
Wózkarz – to dzięki niemu mamy ten piękny, filmowy ruch kamery, który wzmacnia napięcie i prowadzi bohaterów. Jest odpowiedzialny za montaż i obsługę tzw. sprzętu wózkarskiego, w którego skład wchodzi m.in. wózek wraz z szynami, osprzęt do jego poziomowania, kran kamerowy oraz inne, ciężkie sprzęty podkamerowe.
Zapytaj o bezpłatną wycenę Twojego projektu
Pozostałe zawody
Scenograf – jest jednym z głównych współtwórców filmu i odpowiada za jego oprawę plastyczną . Ustala z Reżyserem główne założenia stylu i formy zarówno całego filmu jak i poszczególnych scen. Najpierw opracowuje koncepcje, przygotowuje projekty plastyczne, które przekazuje do akceptacji Reżyserowi i Producentowi. Kiedy Ci już zaakceptują projekty, to trzeba tę całą scenografię zbudować, dlatego pion scenograficzny zwykle jest dość duży i trzeba tam wykonać sporo pracy fizycznej. Scenograf współpracuje blisko z Kostiumografem i Charakteryzatorem, wszyscy oni pracują w sferze plastycznej a więc ich wizje i efekty pracy muszą być maksymalnie spójne. Scenograf musi doskonale poznać scenariusz a dodatkowo zrobić własną dokumentację np. pod kątem zgodności historycznej. Współuczestniczy w wyborze obiektów zdjęciowych, gdzie planuje wstępnie zakres adaptacji scenograficznych i wyposażenia wnętrz. Musi współpracować również, co nie dla wszystkich jest oczywiste, z Realizatorem dźwięku, z którym dokonuje ustaleń pod kątem akustycznym.
Dyżurny planu – jest odpowiedzialny za budowę scenografii, wnoszenie zleconych poprawek, czyszczenie powierzchni, klejenie, malowanie itd. Kolokwialnie mówiąc, jest to trochę taki „ogólnobudowlaniec” na planie zdjęciowym, wykonuje głównie prace fizyczne, także załadunek i demontaż.
Charakteryzator – to ten, który potrafi zrobić starca z młokosa ? Jest jednym z głównych współtwórców filmu. Za pomocą ogromnego arsenału środków takich jak peruki, kosmetyki, silikon i inne (przyznaję, sam nie mam pojęcia, jest tego sporo) nadaje postaciom pożądany charakter. Zależnie od wielkości produkcji, pracuje sam lub zarządza podległą mu ekipą pomocników. Ściśle współpracuje z Reżyserem pod kątem przygotowywania efektów charakteryzatorskich i ilości dubli z ich udziałem. Czuwa cały czas nad poprawnością charakteryzacji i na bieżąco wprowadza niezbędne poprawki.
Kostiumograf – nietrudno zgadnąć, że zajmuje się ubieraniem postaci. W okresie przygotowawczym opracowuje koncepcje i projekty kostiumów, nadzoruje ich późniejsze szycie a niejednokrotnie zajmuje się tym osobiście. Musi bardzo ściśle współpracować ze Scenografem celem zachowania spójności i podobnie jak on, musi doskonale znać scenariusz i przygotować własną dokumentację pod kątem spójności, zgodności historycznej itp. Przy większych produkcjach kieruje podległym zespołem asystentów.
Realizator dźwięku – jest autorem opracowania dźwięku w filmie i jest jednym z głównych współtwórców filmu. Jeśli myślisz, że rola tzw. „dźwiękowca” ogranicza się do stania z tyczką na planie zdjęciowym i zbierania tego, co powiedzą aktorzy, to zdecydowanie jesteś w błędzie. Dźwięk w filmie jest tworzony zasadniczo od podstaw, zdecydowana większość dźwięków, które słyszymy jest dokładnie zaplanowana już na etapie preprodukcji. Prócz zadań kreatywnych, Realizator dźwięku odpowiada także za całą warstwę techniczną – analizuje akustykę pomieszczeń, dba o dobór odpowiedniego sprzętu rejestrującego, przygotowuje wszelkie tła dźwiękowe a także współpracuje ściśle z Kompozytorem. Do momentu zakończenia montażu filmu, równolegle opracowuje materiały do finalnego udźwiękowienia – wyszukuje efekty dźwiękowe, odszumia dialogi, wyszukuje poprawne duble dźwiękowe.
